Nga Henry Kissinger, The Economist

Marrja e Afganistanit nga Talebanët e përqendron shqetësimin aktual te tërheqja e dhjetëra mijëra amerikanëve, aleatëve dhe afganëve të bllokuar në të gjithë vendin. Shpëtimi i tyre duhet të jetë përparësia jonë urgjente. Shqetësimi më themelor, megjithatë, është se si Amerika e gjeti veten në pozicionin e tërheqjes, me një vendim të marrë pa shumë paralajmërim apo konsultim me aleatët ose njerëzit më të përfshirë drejtpërdrejt në 20 vjet sakrificë. Dhe, pse sfida themelore në Afganistan është konceptuar dhe paraqitur para publikut si një zgjedhje midis kontrollit të plotë të Afganistanit ose tërheqjes së plotë.

Një çështje themelore ka shtyrë përpjekjet tona kundërguerrilje, nga Vietnami në Irak, për më shumë se një brez. Kur Shtetet e Bashkuara rrezikojnë jetën e ushtrisë, rrezikojnë prestigjin dhe përfshijnë vende të tjera, duhet ta bëjnë këtë në bazë të një kombinacioni objektivash strategjikë dhe politikë. Strategjike, për të bërë të qartë rrethanat për të cilat luftojmë; politike, për të përcaktuar kuadrin qeverisës dhe për të ruajtur rezultatin, si brenda vendit në fjalë ashtu edhe ndërkombëtarisht.

Shtetet e Bashkuara janë bërë copash në përpjekjet kundërguerrilase, për shkak të pamundësisë për të përcaktuar qëllimet e arritshme dhe për t’i lidhur ata, në një mënyrë që ka kuptim edhe për procesin e brendshëm politik amerikan. Objektivat ushtarake kanë qenë shumë absolute dhe të paarritshme, dhe ato politike shumë abstrakte dhe të pakapshme. Dështimi për t’i lidhur ata me njëri -tjetrin e ka përfshirë Amerikën në konflikte pa pika fundore të përcaktueshme dhe na ka bërë që brenda vendit të shpërdorojmë qëllimin e përbashkët në një moçal polemikash të brendshme.
Ne hymë në Afganistan me mbështetje të gjerë publike, në përgjigje të sulmit të al-Kaedës ndaj Amerikës të nisur nga Afganistani i kontrolluar nga talebanët. Fushata fillestare ushtarake ia doli me efektivitet të madh. Talibanët mbijetuan kryesisht në ‘strehat’ pakistaneze, nga të cilat zhvilluan jihad në Afganistan me ndihmën e disa prej autoriteteve pakistaneze.

Por, ndërsa talebanët po linin vendin, ne humbëm fokusin strategjik. Ne u bindëm se, përfundimisht, rivendosja e bazave terroriste mund të parandalohej vetëm duke e transformuar Afganistanin në një shtet modern me institucione demokratike dhe një qeveri që sundon në mënyrë kushtetuese. Një ndërmarrje e tillë nuk mund të ketë një afat kohor të pajtueshëm me proceset politike amerikane. Në vitin 2010, në një artikull në përgjigje të shtimit të trupave, unë paralajmërova kundër një procesi kaq të zgjatur dhe të mundimshëm, aq sa për të kthyer edhe afganët jo-xhihadistë kundër aksionit.

Afganistani nuk ka qenë kurrë një shtet modern. Shtetësia presupozon një ndjenjë të detyrimit të përbashkët dhe centralizimit të autoritetit. Tokës afgane, e pasur me shumë elementë, i mungojnë këto. Ndërtimi i një shteti demokratik modern në Afganistan, ku dekreti i qeverisë shkon në mënyrë të njëtrajtshme në të gjithë vendin, nënkupton një afat kohor prej shumë vitesh, dekadash në fakt; dhe kjo shkon kundër esencës gjeografike dhe etnoreligjioze të vendit. Ishte pikërisht fraktiviteti, mungesa e aksesit dhe mungesa e autoritetit qendror të Afganistanit që e bënë atë bazë tërheqëse për rrjetet terroriste që në krye të herës.

Megjithëse një entitet i përveçëm afgan mund të datojë që në shekullin e18 -të, popujt përbërës të tij i kanë rezistuar gjithmonë ashpër centralizimit. Konsolidimi politik dhe veçanërisht ushtarak në Afganistan ka vazhduar përgjatë vijave etnike dhe klanore, në një strukturë kryesisht feudale, ku ndërmjetësit vendimtarë të fuqisë janë organizatorët e forcave të mbrojtjes klanore. Zakonisht në konflikt të fshehtë me njëri -tjetrin, këta komandantë lufte bashkohen në koalicione të gjera kryesisht kur ndonjë forcë e jashtme – si ushtria britanike që pushtoi në 1839 dhe forcat e armatosura sovjetike që pushtuan në 1979 – kërkon të imponojë centralizimin dhe koherencën.

Si tërheqja katastrofike britanike nga Kabuli në 1842, në të cilën vetëm një europian i shpëtoi vdekjes ose robërisë, ashtu edhe tërheqja e rëndësishme sovjetike nga Afganistani në 1989, u shkaktuan nga një mobilizim i tillë i përkohshëm midis klaneve. Argumenti bashkëkohor, se populli afgan nuk është i gatshëm të luftojë për veten e tij, nuk mbështetet nga historia. Ata kanë qenë luftëtarë të egër për klanet e tyre dhe për autonominë fisnore.

Me kalimin e kohës, lufta mori karakteristikat e pakufizuara të fushatave të mëparshme kundërguerrilase, në të cilat mbështetja e brendshme amerikane u dobësua gradualisht. Shkatërrimi i bazave të talebanëve u arrit në thelb. Por, ndërtimi i kombit, në një vend të shkatërruar nga lufta, thithi forca të konsiderueshme ushtarake. Talibanët mund të kufizohen, por jo të eliminohen. Dhe futja e formave të panjohura të qeverisjes dobësoi angazhimin politik dhe rriti korrupsionin tashmë të përhapur.

Afganistani në këtë mënyrë përsëriti modelet e mëparshme të polemikave të brendshme amerikane. Atë që ana kundërxhihadiste e debatuesve e quante përparim, ajo politike e trajtonte si katastrofë. Të dy grupet tentuan të paralizonin njëri -tjetrin gjatë administratave të njëpasnjëshme të të dyja palëve. Një shembull është vendimi i vitit 2009 për të bërë bashkë një rritje të trupave në Afganistan me njoftimin e poatyshëm se do të fillojë tërheqja e tyre brenda 18 muajve.

Çka u la pas dore ishte një alternativë objektive e kombinuar me objektiva të arritshëm. Lufta kundërguerrilase mund të ishte përqendruar te kufizimi në vend të objektivit të shkatërrimit të talebanëve. Dhe kursi politiko-diplomatik mund të ketë eksploruar një nga aspektet e veçanta të realitetit afgan: që fqinjët e vendit-edhe kur janë kundërshtarë me njëri-tjetrin, dhe herë pas here ndaj nesh-ndihen të kërcënuar thellë nga potenciali terrorist i Afganistanit.

A do të ishte e mundur të bashkërendoheshin disa përpjekje të përbashkëta kundërguerrilase? Sigurisht, India, Kina, Rusia dhe Pakistani shpesh kanë interesa të ndryshme. Një diplomaci krijuese mund të ketë distiluar masa të përbashkëta për kapërcimin e terrorizmit në Afganistan. Kjo strategji është se si Britania mbrojti akseset tokësore ndaj Indisë në të gjithë Lindjen e Mesme, për një shekull, pa baza të përhershme, por gatishmëri të përhershme për të mbrojtur interesat e saj, së bashku me përkrahësit rajonalë ad hoc.

Por, kjo alternativë nuk u hulumtua kurrë. Duke bërë fushatë kundër luftës, Presidentët Donald Trump dhe Joe Biden ndërmorën negociata paqeje me talebanët për shfarosjen e të cilëve ne u angazhuam vetë dhe patëm nxitur aleatët të ndihmonin, 20 vjet më parë. Kjo tani ka arritur kulmin në atë që përbën tërheqjen e pakushtëzuar amerikane të administratës Biden.

Përshkrimi i evolucionit të ngjarjeve nuk e eleminon pandjeshmërinë dhe, mbi të gjitha, menjëhershmërinë e vendimit të tërheqjes. Amerika nuk mund t’i shpëtojë të qenit një komponent kryesor i rendit ndërkombëtar për shkak të kapaciteteve dhe vlerave të saj historike. Nuk mund ta shmangë atë duke u tërhequr. Mënyra për të luftuar, kufizuar dhe kapërcyer terrorizmin e zgjeruar dhe të mbështetur nga vendet me një teknologji vetë-zmadhuese dhe gjithnjë e më të sofistikuar, do të mbetet një sfidë globale. Rezistenca duhet bërë prej interesave strategjike kombëtare, së bashku me cilinëdo strukturë ndërkombëtare që ne jemi në gjendje të krijojmë me një diplomaci proporcionale.

Ne duhet të pranojmë se asnjë lëvizje strategjike dramatike nuk është e disponueshme në të ardhmen e afërt për të kompensuar këtë prapësim të vetëshkaktuar, as duke marrë angazhime të reja formale në rajone të tjera. Nxitimi amerikan do ta përkeqësonte zhgënjimin midis aleatëve, do të inkurajonte kundërshtarët dhe do të mbillte konfuzion midis vëzhguesve.

Administrata e Biden është ende në fazat e hershme. Duhet të ketë mundësinë për të zhvilluar dhe mbajtur një strategji gjithëpërfshirëse të pajtueshme me nevojat kombëtare dhe ndërkombëtare. Demokracitë evoluojnë nën konflikte fraksionesh. Ato arrijnë madhështinë kur këto fraksione pajtohen.

*Henry Kissinger, ish-Sekretar Shteti dhe ish-Këshilltar i Sigurisë Kombëtare

Perkthimi në shqip: Politiko.al