Arti i të qenit i pamposhtur’ nga filozofi stoik dhe mbreti romak Marcus Aurelius

Marcus Aurelius Antoninus ishte perandor i Romës nga viti 161 pas Krishtit deri në vdekjen e tij në vitin 180. I fundit në një seri sundimtarësh që historianët tani i referohen si Pesë Perandorët e Mirë, ai u zgjodh si trashëgimtar perandorak kur ishte ende fëmijë. Duke u rritur me përgjegjësinë e tij të ardhshme në mendje, Aurelius u tërhoq nga sistemi i dyshimtë i shkollave publike të perandorisë dhe u arsimua në shtëpi nga mësues grekë dhe filozofë stoikë.

Siç mund të kuptohet, ky arsim i klasit botëror përfundoi duke pasur një ndikim mjaft pozitiv mbi mbretërimin e Marcus Aurelius. Vendimet e tij ishin të informuara jo nga epshi, xhelozia apo lakmia – siç kishte ndodhur për shumë perandorë Julio-Klaudianë – por nga kuptimi i tij i thellë i ligjit dhe logjikës. I përmendur shpesh si vetë mishërimi i “mbretit filozof” të Platonit, Marcus Aurelius gjithmonë peshonte opsionet e tij, duke vepruar vetëm kur ndjente se ishte në rrugën e duhur.

Pamje të dialogut të brendshëm të perandorit na zbulohen përmes ‘Meditimeve’, një ditar që Marcus Aurelius e mbajti gjatë fushatave të tij ushtarake në Evropën Qendrore.

Përmbajtja e ditarit – një përmbledhje aforizmash për tema të tilla si kohëzgjatja e shkurtër e jetës, pranimi i vetes dhe marrëdhënia midis arsyes dhe emocioneve – sipas të gjitha gjasave nuk ishte menduar të botohej kurrë. Në të vërtetë, Marcus Aurelius i shkroi Meditimet jo për të ndriçuar të tjerët, por për të ndihmuar veten të mbante peshën e përgjegjësive të tij perandorake.

Si Marcus Aurelius ashtu edhe ‘Meditimet’ e tij zënë një rol të rëndësishëm në historinë e stoicizmit. Kjo shkollë e mendimit, e themeluar në Greqinë e Lashtë në shekullin e tretë para Krishtit nga Zeno i Citiumit, është shumë e gjallë ende edhe sot. Me pak fjalë, stoicizmi – dhe veçanërisht varieteti romak i përfaqësuar nga Marcus Aurelius – është parë si një metodologji për t’i ardhur në ndihmë njerëzve të jetojnë jetë të përmbushura duke maksimizuar emocionet pozitive, duke minimizuar ato negative dhe duke kultivuar një karakter të virtytshëm. Përgjatë Meditimeve, Marcus Aurelius jo vetëm që pyet veten se si mund të jetë një Perandor më i mirë, por edhe çfarë do të thotë të jesh një njeri i mirë në përgjithësi.

Marcus Aurelius nuk ishte një ‘person mëngjesi’

Sipas Marcus Aurelius, vetë-përmirësimi duhet të fillojë që në momentin që zgjoheni. Sigurisht, kjo ishte më e lehtë të thuhej sesa të bëhej. Një ‘buf nate’ në një shoqëri që shkonte në shtrat në muzg dhe ngrihej në prag të agimit, perandori shpesh përpiqej të ngrihej nga shtrati herët në mëngjes. Për shumicën dërrmuese të romakëve, zgjimi nuk ishte një zgjedhje. Të varfrit urban duhej të ngriheshin nga shtrati sepse duhej të paraqiteshin në punë. Shtesat e mesme, të cilat nuk ishin pjesë e fuqisë punëtore, duhej të ngriheshin nga shtrati për t’u takuar me klientët e pasur që paguanin për stilin e tyre të jetesës, dhe klientët e pasur duhej të ngriheshin nga shtrati për t’u takuar me klientët e tyre të shtresës së mesme.

Si perandor, Marcus Aurelius ishte pothuajse i vetmi person në perandorinë romake që nuk duhej të bënte asgjë. Shumë nga paraardhësit e tij, duke përfshirë Neron-in dhe Kaligula-n, e kaluan mbretërimin e tyre duke iu shmangur punëve shtetërore, duke u zhveshur nga pronat e tyre dhe duke zbrazur thesaret perandorake – të gjitha pa asnjë fjalë apo protestë nga ndjekësit e tyre.

Nëse Marcus Aurelius do të donte të merrte një ditë pushim dhe të vazhdonte të flinte, askush nuk do të kishte qenë në gjendje ta ndalonte atë.

Sidoqoftë, perandori nuk mori asnjë ditë pushimi. Sado i lodhur të ishte, ai ngrihej gjithmonë nga shtrati. Në Meditimet, ai zbulon se si arriti të motivonte veten:

Në agim, kur e keni të vështirë të ngriheni nga shtrati, thojini vetes: “Duhet të shkoj në punë – si çdo qenie njerëzore. Për çfarë duhet të ankohem, nëse do të bëj atë për të cilën kam lindur – gjërat për të cilat jam sjellë në botë? Apo për këtë jam krijuar? Që të grumbullohem nën batanije dhe të qëndroj ngrohtë?”

Nëse impulset e tij më të këqija refuzonin të dëgjonin arsyen, Marcus Aurelius do të përgjigjej:

Pra, keni lindur për t’u ndjerë “mirë”? Në vend që të bëni gjëra dhe t’i përjetoni ato? A nuk i shihni bimët, zogjtë, milingonat, merimangat dhe bletët duke kryer detyrat e tyre individuale, duke e vënë botën në rregull, sa më mirë që munden? Dhe ju nuk jeni të gatshëm të bëni punën tuaj si qenie njerëzore? Pse nuk po vraponi për të bërë atë që kërkon natyra juaj?

‘Si të bëheni të pamposhtur’

Për Marcus Aurelius-in, zgjimi herët ishte më shumë se sa thjesht shfrytëzimi në maksimum i ditës tuaj. Duke e detyruar veten të ngrihesh nga shtrati edhe kur nuk dëshiron, po e jeton jetën ashtu siç duhet jetuar, ashtu siç synon natyra. Në këtë kuptim, komentet e tij mbi rutinën e tij të mëngjesit çojnë në një diskutim shumë më të gjerë rreth virtytit, i cili në ‘Meditimet’ përkufizohet si ndjekja e cilësive të tilla si mençuria, guximi, drejtësia dhe vetëpërmbajtja.

Marcus Aurelius, duhet theksuar, e përkufizon virtytin në të njëjtën mënyrë si Sokrati në dialogët e Platonit. Kjo nuk duhet të jetë aq e papritur, pasi perandori shpreh vazhdimisht admirimin e tij për mendimtarin.

“Aleksandri, Jul Cezari dhe Pompei”, shkruan ai në Meditimet. “Çfarë janë ata në krahasim me Diogjenin, Heraklitin dhe Sokratin?”

Sipas klasicistit John Sellars, perandori argumenton se jeta e një filozofi është e më e preferueshme nga ajo e politikanit të madh “sepse është më autonome dhe përfshin më pak kërkesa të jashtme”.

Ashtu si Sokrati, Marcus Aurelius beson se e keqja është një formë e injorancës dhe se një besim i palëkundur te arsyeja mund t’i mbajë të dyja larg. Ashtu si Sokrati, edhe Perandori beson se ushtrimi i vetëkontrollit çon drejt lirisë dhe lumturisë. Për shkak se dëshirat trupore nuk mund të plotësohen kurrë përgjithmonë, njerëzit duhet të praktikojnë moderimin dhe jo teprimin. Marcus Aurelius i kthehet dialogut platonik:

Ajo që është regjistruar rreth Sokratit do t’i përshtatej saktësisht atij: ai mund të ishte në të njëjtën kohë i përmbajtur dhe të shijonte atë që shumë ishin tepër të dobët për t’i rezistuar dhe të tjerë e tepronin duke e abuzuar. Të jesh i fortë, të durosh dhe në të dyja rastet të jesh i matur i përket njeriut me shpirt të përsosur dhe të pathyeshëm.

Ky shpirt i përsosur dhe i pathyeshëm, shpjegon perandori, është shpërblimi përfundimtar për ata që bëjnë jetë të virtytshme, sepse i bën ata të paprekshëm ndaj dhimbjes, vuajtjes, shqetësimit dhe emocioneve të tjera të tilla negative që filozofia stoike kërkon t’i anulojë. “Me kusht që të bëni punën tuaj të duhur,” përfundon Marcus Aurelius, “duhet të jeni indiferent ndaj asaj se nëse keni ftohtë apo ngrohtë, nëse jeni të përgjumur apo me gjumë të mjaftueshëm, nëse raporti juaj është i keq apo i mirë, nëse jeni në aktin e vdekjes apo duke bërë diçka tjetër.”

Fryma e pamposhtur e perandorit e lejoi atë të duronte vështirësitë dhe të kapërcente sfidat që do të kishin shtypur njerëzit më pak të virtytshëm. Duke pranuar indiferencën e natyrës po ashtu edhe të historisë, një mbret i vetëm filozof i vërtetë i Romës arriti ta mbante veten të qetë ndërsa hidhej nga një fushatë ushtarake në tjetrën, ndërsa përballej me tradhtitë e miqve të ngushtë dhe përpunonte vdekjet e të dashurve të tij.

Si rezultat, ai nuk mbahet mend vetëm si një perandor i madh, por edhe si një njeri i mirë. /BigThink