Nga Akad. Vasil S. Tole

Libri “Në kërkim të origjinës së valleve e kangëve Shkodrane” është kontributi më i ri etnomuzikologjik në hapësirën mbarëshqiptare me autor prof. Robert Prendushi, botim i BERK, i cili, si i tillë meriton gjithë vëmendjen e duhur për shkak të rëndësisë që paraqet për studimet tona.

Sfida studimore që autori i ka vënë vetes është nga më të vështirat syresh, kjo pasi tema të tilla që synojnë rrënjët e muzikës (që në këtë rast lidhet me vallen dhe këngën shkodrane), janë përballje sfiduese, të cilat kërkojnë më së pari, kapacitet intelektual, formim të thelluar muzikologjik dhe etnomuzikologjik, njohje shteruese të trashëgimisë studimore pararendëse, e sigurisht kompetencë profesionale të aspekteve praktike e jetësore të lëndës që trajtohet, atë që në gjuhë teknike quhet “terreni etnomuzikologjik”, pra jetën e gjallë të kësaj tradite sot në Shkodër.

Nga leximi i librit, qartazi shihet se prof. Prendushi është autori i duhur për një sfidë të tillë, e cila prej së paku 100 vitesh ka preokupuar studiuesit e muzikës dhe etnomuzikës, kryesisht shkodranë e jo vetëm, autorë me peshë kombëtare si Gjon Kujxhia, Kolë Gurashi, Ramadan Sokoli, Tonin Zadeja e Tonin Daija, Eno Koço e deri tek më i riu syresh Edmir Ballgjati.

Dihet që prej qytetërimit shkodran, e posaçërisht muzikës qytetare të lidhur me të, na vijnë dëshmitë më të hershme në rang kombëtar, si ato të lidhura me muzikën urbane e po ashtu edhe me format e para të muzikës së kultivuar si me koret, bandat e formacione të tjera muzikore që Shkodra i ka me shumicë.
Interesi studimor i prof. Prendushit lidhet kryesisht me faktin se si ka qenë muzika qytetare në periudhën paraosmane, pra përpara shek. XV, të cilën ai me të drejte, jo më kot e gjen tek vallet e kënduara (që quhen ndryshe edhe “shtregullat”), e mëpastaj edhe tek këngët e tjera shkodrane, të cilat sot njihen me emrin “ahengu shkodran”. Dhe jo vetëm këto, por edhe trashëgimia muzikore e malësisë shkodrane e koncentruar tek “gjama malësore” apo këngët rituale të “buzmit bujar”.

Në këtë aspekt ai është pasues i Gjon Kujxhisë, etnomuzikologut të ri e shumë premtues, jeta e të cilit u pre në mes nga bombardimet aleate në Italinë e vitit 1943, vend ku ai kishte shkuar për studime në fushë të etnomuzikës.

Pikërisht Kujxhisë dhe librit të tij “Valle Kombëtare” i botuar në.vitet 1940, prof. Prendushi i referohet si pikënisje e rrugëtimit të tij për kërkimin e origjinës së valleve e këngëve shkodrane. Kryesisht tek vallet e kënduara shkodrane (valle të kënduara nga gratë e nga burrat, shenjë e mjaftueshme kjo e një qytetërimi evropian në muzikë).

Kujxhia dhe më pas Prendushi, si askush tjetër shohin tek to ato elemente të veçanta që mbijetuan edhe pas pushtimit osman, elemente që shfaqen në formën e melodive të thjeshta me 4-5 nota, përdorime shkallësh modale tetra e pentakordale, pa kromatikë, ashtu siç ndërtoheshin shkallët në antikitet, preferencë për metra ritmike dy dhe tri pjestues e kombinime të përzjera prej tyre, kadencime tipike me përdorime intervalesh të ngushta e nota nëntonike, e veçanërisht këndimi i shkëmbyer i grupeve të grave e të burrave në kuintë etj.

Të gjitha këto tipare identitare, sipas prof. Prendushit u ruajtën me dashuri nga qytetarët shkodranë të cilët u detyruan të linin Shkodrën pas raprezaljeve osmane dhe që pas shumë vitesh i risollën mbrapsht në qytet, duke zbritur nga lartësitë e malësive ku ishin strehuar, apo nga qytetet fqinje europiane që nuk u pushtuan prej osmanëve, së bashku me emrat dhe pronat e disa familjeve qytetare shkodrane, ndër më të njohurat edhe sot e kësaj dite. Një mirënjohje shkon për ta!

Nga rreth 400 njësi muzikore që janë dokumentuar nga muzika popullore shkodrane, interesi studimor i Prendushit të çon tek kjo kategori krijimesh muzikore para osmane, të cilat janë vërtet të pakta në numur, por që përfaqësojnë uniken, më thelbësoren e kësaj trashëgimie: rrënjët e saj arbërore!
Shembuj të shumtë muzikorë për të vërtetuar ekzistencën e kësaj trashëgimie janë sjellë në libër me transkriptime muzikore dhe me linkun përkatës audio, me foto e shënime të shumta, falë edhe kujdesit të prof. Lorenc Radovanit, përgatitësit për botim të librit.

Është po kjo trashëgimi identifikuese e cila i dha tharm kombëtar edhe krijimeve muzikore të kultivuara që u mbështetën mbi të, prej atyre të kompozitorëve Palok Kurti, Frano Ndoja, Lec Kurti, At. Martin Gjokës, Dom Mikel Koliqi, Prenk Jakova e deri tek temat e filmit epik SKËNDERBEU-1953 e ato të simfonisë së parë shqiptare të Çesk Zadejës-1956.

Pjesa tjetër e ahengut shkodran që është gjithashtu me vlerë, mbart krijime të shtresuara në të prej periudhës osmane, prej fqinjëve si dhe shumë krijime të reja me autor, të njohur sot tej e mbanë si mjeshtra të ahengut shkodran, prej shek. XVIII e deri më sot etj.

Këto rradhë janë thjesht një ftesë e hapur për lexim për këtë libër kaq të veçantë që i kushtohet muzikës qytetare shkodrane, e shpallur nga Ministria e Kulturës si pjesë e “Listës Kombëtare të Kryeveprave Shpirtërore Kombëtare”, dhe që me të drejtë prof. Prendushi tërheq vëmendjen e institucioneve përkatëse që të shihet mundësia që kjo trashëgimi unike të bëhet pjesë e Listës Përfaqësuese të Dukurive Jomateriale që mbrohen nga UNESCO.

Një paraqitje më të plotë të vlerave dhe çështjeve që risjell për debat shkencor ky libër, do ta bëjmë në një shkrim që do të publikohet në revista shkencore të fushës.

Urimet më të përzemërta i nderuar dhe i dashur prof. Robert Prendushi.