Ambasadori i Shqiperise ne Bernë, publicisti Mustafa Nano, ka zgjedhur te vishet me nje kostum kombetar te Jugut të Shqipërisë ne ceremoninë e Festës Kombëtare të Shqiperisë que u mbajt në Bernë, në Zvicer.

Me këte rast ai ka folur për rolin që luajne traditat zakonet madje dhe veshjet ne Ballkan, si nje shkas per debate historike dhe politike.

Më poshtë fjala e tij:

Ju me siguri prisni që unë të mbaj një fjalë në stilin e njohur diplomatik, dmth që t’ju tregoj se punët në Shqipëri po shkojnë shumë mirë, se Shqipëria po luan një rol shumë pozitiv e kontruktiv në Ballkan, se marrëdhëniet tona me Zvicrën janë të shkëlqyera, etj, etj. Por në të vërtetë fjala ime do jetë disi ndryshe, dhe mënyra se si jam veshur është një sinjalizim i qartë për këtë gjë. Dua t’ju them disa fjalë për veshjen kombëtare shqiptare, i bindur se kjo është një mënyrë e mirë për të nderuar ditën që po festojmë, Ditën e Pavarësisë së Shqipërisë.

Çfarë kam veshur sonte, është e jugut, prej nga vij unë vetë. Por mund të ishte e çdo treve tjetër shqiptare. Më besoni se, kur vendosa të vishesha me një kostum kombëtar, nuk dija cilin të zgjidhja më parë. Kostumet shqiptare janë të llojeve të ndryshme, dhe njëri është më i bukur se tjetri. Kostumografia tradicionale shqiptare është kaq e pasur dhe e begatë sa të vjen natyrshëm të mendosh se shqiptarët kanë qenë gjithë kohën në garë me sho-shoqin kush e kush të krijonte kostumin më të bukur. Të vjen të mendosh gjithashtu se e gjithë bota shqiptare ka qenë në shekuj një atelié gjigande që u ka paraprirë ateliéve të kohëve moderne, Dolce & Gabbana, Versace, Cristian Dior, etj, etj. Po e teproj? Nuk mendoj se po e teproj. Ja ku i keni para syve. Pastaj, unë kam edhe “dëshmi historike”, të cilat më japin të drejtë në pretendimin tim.

Kur europianët i drejtuan sytë nga Ballkani dhe zunë të shkelnin atyre anëve (në fillim të shekullit XIX, të cytur e tërhequr prej revolucionit grek), ata ranë në kontakt me shqiptarët, gjithashtu. Dhe vunë re më së shumti dy gjëra. Së pari – dhe në këtë pikë, më lejoni të bëj një parantezë të shkurtër – ata e gjetën Shqipërinë të ngjashme me Zvicrën. Ne sot mund të çuditemi nga kjo paralele, por atëbotë ishin të shumtë europianët që patën ngasjen për ta përshkruar Shqipërinë si një Zvicër të Ballkanit apo si një Zvicër të së ardhmes. Pati edhe zviceranë që e gjetën me vend këtë krahasim. Eugene Pittard, konsulli i nderit i Shqipërisë në Gjenevë në vitet 1920 e vizitoi disa herë Shqipërinë, dhe ngjashmërinë nuk e reduktonte vetëm te malet e te malësorët, por edhe te zakonet, mendësitë e stili i jetës. Unë e di, ky krahasim është disi i pakuptueshëm për ne. Si zor të gjesh sot ndonjë njeri që e bën Shqipërinë një me Zvicrën. Lëri të tjerat, por vetë shqiptarët kanë bërë pak, ose aspak, për ta justifikuar e bërë me kuptim çiftimin Zvicër-Shqipëri të bërë dy shekuj më herët. Dhe me këtë, po e mbyll parantezën.

Së dyti – dhe me këtë po i kthehem diskutimit që kam për zemër – udhëtarët, shkrimtarët, antropologët e diplomatët e Europës Perëndimore mbetën të mahnitur e gojëhapur, literalisht gojë hapur, përballë bukurisë e larmisë së kostumeve tradicionale shqiptare. Lord Byron, poeti i madh romantik anglez, e konsideroi kostumin e shqiptarëve të jugut, me fustanellën që atij i kujtonte kiltin skocez, si “më të bukurin në botë” (“the most magnificent costume in the world”).

Alexandre Dumas, autori francez i romanit Konti i Monte-Kristos, por edhe një dandy me nam i kohës së vet, pati të njëjtin mendim mbi kostumet shqiptare. Në një prej ballove të shumta pariziene, në të cilat nuk mungonte pothuaj asnjëherë, ai shkoi i veshur si shqiptar. Ishte një Don Zhuan, dhe gjithçka donte të arrinte ishte t’u binte në sy grave të bukura që merrnin pjesë në të njëjtën ballo të organizuar në sallonin e famshëm të madamës Lafond. Ai nuk ia falte vetes të dilte huq me një grua. Dhe për këtë shpikte lloj-lloj marifetesh. Sepse ai nuk ishte një burrë i pashëm. Paraqitja fizike nuk ishte arma e fortë e tij. Ai e dinte, ishte i vetëdijshëm për këtë gjë. Dhe kështu, në atë ballo ai shtiri në punë një nga dredhitë e veta: vendosi të shkonte i veshur me rroba shqiptare. Dhe gjithçka shkoi sipas planit. Veshja e bëri punën e vet si jo më mirë. Një prej vajzave të ballos, një aktore shumë e bukur, nuk iu nda gjatë gjithë mbrëmjes.

Një shqiptari të madh me emrin Faik Konica duhet t’i ketë mbetur në mendje veprimi i Alexandre Dumas-it. Në vitin 1913, në SHBA, ai shkoi në një ballo të organizuar nga ambasada austro hungareze i veshur me kostumin etnik të jugut të Shqipërisë. Por për Konicën gjërat nuk shkuan ashtu si shkuan për Dumas-in. Asnjë grua nuk iu vardis atë mbrëmje (Ju lutem, nuk dua të lindë ndonjë keqkuptim; unë vetë nuk jam veshur shqiptarçe për t’i marrë mendjen ndonjë gruaje në këtë sallë; plani im është tjetër; unë jam në përpjekje të vazhdueshme për t’u fituar zemrën bashkatdhetarëve, të cilët m’i njohin të gjitha llojet e kredencialeve, por jo ato patriotike; me këtë show, ndoshta i bëj që të ndryshojnë mendim për mua). Asnjë grua pra nuk iu vardis Konicës atë mbrëmje. “Iu vardis” një burrë, sidoqoftë. Një burrë me pamje të murrëtyer. Ishte ambasadori grek, i cili kishte shquar në shfaqjen e Konicës një si cultural appropriation. “Rrobat që ke veshur, zotrote, nuk janë shqiptare; janë greke”, tha ai. Por Konica iu kthye, siç dinte ai. Dhe u hëngrën me fjalë. I mprehën mirë qetë. Siç kanë bërë prore e siç bëjnë sot e gjithë ditën ballkanasit. Ju e dini, ne ballkanasit kacafytemi krejt pa arsye, e jo më mbi autorësinë e një kostumi, si ky që kam veshur unë.

Dhe në këtë pikë është vendi për një parantezë tjetër, me të cilën edhe dua ta mbyll fjalën time. Në Ballkan pra ne e kemi bërë zakon të grindemi për hiç gjë. E bëjmë këtë gjë me zell e bujë. Edhe në shekullin XXI. Fjala vjen, ne shqiptarët grindemi me maqedonasit mbi kombësinë e Nënë Terezës. Ne mendojmë se është shqiptare, ngaqë ajo vetë është deklaruar shqiptare, ndërsa fqinjët tanë mendojnë se është e tyrja, ngaqë ka lindur në Shkup. Ne hahemi edhe për pasaportën etnike të Aleksandrit të Madh. Mund t’ju duket e pabesueshme, por ja që është kështu. Ne shqiptarët mendojmë se Aleksandri i Madh është i yni, dhe si provë kemi faktin që nëna e tij ka qenë epirote. Ndërsa maqedonoveriorët i mbahen mendimit se heroi legjendar është i tyre. Pse? Sepse këtë e thotë vetë emri: Aleksandri i Madh i… Maqedonisë. Maqedonoveriorët, nga ana tjetër, kanë probleme me bullgarët, të cilët pretendojnë copy right-in mbi sllavishten e folur në Maqedonisë e Veriut. Ndërsa ne shqiptarët vijojmë ende sherrin e madh me fqinjët sllavë, ku janë përfshirë edhe qarqe politike e akademike, mbi atësinë e traditës orale ballkanike. Etj, etj.

Dhe këtu po e mbyll këtë parantezë të dytë. Këtu po mbyll edhe fjalën time. Duke ju ftuar të ngremë një dolli për ju që na keni nderuar me praninë tuaj në festën tonë, një dolli për Zvicrën, këtë vend të mrekullueshëm, vendin më të bukur të botës (pas Shqipërisë, kuptohet), e një dolli për ditën e pavarësisë së vendit tim.

Gëzuar!

*Mustafa Nano, Ambasador i Shqipërisë në Zvicer