Nga Geron Kamberi

Në kushtet kur tashmë globalizimi ka fshirë kufijtë gjeografikë e ekonomikë është e rëndësishme të vështrojmë herë pas here botën ku jetojmë përmes shifrave për gjeografinë, popullsinë, burimet natyrore e vecanërisht ekonominë.

Geron Kamberi

Në një farë mënyre megjithëse gjërat lëvizin përtej nesh, pasqyra e shifrave e të dhënave është një mundësi për të parë atë që është e ngurtësuar në terma të gjeografisë e atë që lëviz përkundrejt ekonomisë e zhvillimit.

Teksa jam përpjekur të përmbledh një sërë të dhënash duke klasifikuar e renditur disa elementë të lidhura me gjeografinë, popullsinë e ekonominë , besoj se ato na ofrojnë një hapësirë të kuptojmë më mirë botën ku jetojmë.

RENDITJA E KONTINENTEVE TË BOTËS SIPAS SIPËRFAQES

1.Azia – 31,033, 131 km2 ( Dendësia: 153 banorë për km2)
2.Afrika- 29,648,481 km2 (Dendësia: 49 banorë për km2)
3.Europa- 22,134,1710 km2 (Dendësia : 33 banorë për km2
4.Amerika e Veriut- 21,333,000 km2 (Dendësia :28 banorë për km2)
5.Amerika e Jugut- 17,461,112 km2 ( Dendësia : 25 banorë për km2)
6.Antarktida- 13,720,000 km2( Dendësia : 0 banorë për km2 )
7.Australia/Oqeania- 8,486,460km2 (Dendësia : 5 banorë për km2

RENDITJA E KONTINENTEVE TË BOTËS SIPAS POPULLISISË

1.Azia – 4,753,079,726 banorë ( 59.08 % e popullisisë së botës)
2.Afrika- 1,460,481,772 banorë (18.15 % e popullisë së botës
3.Europa- 740,433,713 banorë (9.20 % e popullsisë së botës)
4.Amerika e Veriut- 604,182,517 banorë (7.51 % e popullsisë së botës)
5.Amerika e Jugut- 439,719,009 banorë (5.47 % e popullsisë së botës)
6.Australia/Oqeania- 46,004,866 banorë (0.57 % e popullsisë së botës)
7.Antarktida-0 ( 0.0 % ) banorë

RENDITJA E KONTINENTEVE TË BOTËS SIPAS GDP

1.Azia – 38 trillion e 435 miliardë USD(36.8% e GDP së botës- Kina 46.1 % ; Japonia -11 % të kontinentit)

2.Amerika e Veriut- 31 trillion e 603 miliardë USD (30.2 % e GDP së botës-SHBA 85.3 % të kontinentit)

3.Europa- 25 trillion e 440 miliardë USD(24.4 % e GDP së botës –Gjermania 17.4 %; UK 13.1 %, Francë 12.0 % , Itali 8.6 % të kontinentit)

4.Amerika e Jugut- 4 trillion e 100 miliardë USD( 3.9 % e GDP së botës – Brazili 51.0 % të kontinentit)

5.Afrika -2 trilion e 558 miliardë USD ( 2.7 % e GDP-së së botës – Egjipti 13.0 % ; Nigeria 13.6 % ; Afrika e Jugut 13.3 % ; Algjeria 7.8 % , Etiopia 5.4 të kontinentit)

6.Australia/Oqeania- 1 trillion e 979 miliardë USD(1.9 % të GDP së botës-Australia 85.3 % të kontinentit)

7.Antarktida-0

RENDITJA E KONTINENTEVE TË BOTËS SIPAS GDP PËR FRYMË

1.Amerika e Veriut – 64,279 USD
2. Australia&Oqeania -62,900 USD
3.Europa – 50,110 USD
4.Amerika e Jugut- 19,506 USD
5.Azia – 18,046 USD
6.Afrika -6,341 USD
7.Antarktida- 0 USD

RENDITJA E OQEANEVE SIPAS MADHËSISË SË SIPËRFAQES

1.Oqeani Paqësor – Sipërfaqja: 168,723,000 km2 ( 46 % e sipërfaqes së oqeaneve të botës: 25,000 ishuj, 135,663 km bregdet)

2. Oqeani Atlantik- Sipërfaqja :85,133,000 km2 (23.5 % e sipërfaqes së oqeaneve të botës: 7,000, ishuj, 111,886 km bregdet)

3. Oqeani Indian – Sipërfaqja: 70,560 ,000 km2 ( 19.5 % e sipërfaqes së oqeaneve të botës :1,100 ishuj, 66,526 km bregdet)

4. Oqeani Jugor- Sipërfaqja:21,600,000 km2( 6.1 % e sipërfaqes së oqeaneve të botës: 850 ishuj, 17,968 km bregdet)

5.Oqeani Arktik-Sipërfaqja: 15,558,000 km2(.4.9 % e sipërfaqes së oqeaneve të botës: 35,000 ishuj, 45,390 km bregdet)

RENDITJA E OQEANEVE SIPAS THELLËSISË

1.Oqeani Paqësor – Thellësia mestaare ; 3,970 m (Pika më e thellë: Mariana Trench ( SHBA :11,034 m)
3. Oqeani Indian – Thellësia mestaare 3,746 m (Pika më e thellë: Java Trench( Indonezi :7,450 m)
2. Oqeani Atlantik- Thellësia mesatare :3,646 m ( Pika më e thellë: Milwake Deep –Puerto Rico Trench( SHBA:8,380 m)
4. Oqeani Jugor- Thellësia mesatare : 3,270 m (Pika më e thellë: South Sandëhich Trench ( Argjentina:7,432 m )
5.Oqeani Arktik- Thellësia mesatare : 1,205 m (Pika më e thellë: Litke Deep ( Norvegji : 5,449 m)

10 DETET MË TË MËDHENJ NË BOTË NGA SIPËRFAQJA

1.Deti i Filipineve – 5,695,000 km2 -Oqeani Paqësor
2. Deti Koral- 4,791,000 km2 – Oqeani Paqësor
3.Deti i Gjirit të Meksikës 4,200,000 km2 – Oqeani Atlantik
4.Deti Arabik-3,862 ,000 km2 –Oqeani Indian
5.Deti i Sargassos-3,500,000 km2- Oqeani Atlantik
6.Deti i Kinës Jugore-3,500,000 km2 – Oqeani Paqësor
7.Deti i Weddellit- 2,800,000 km2- Oqeani Jugor
8.Deti i Karaibeve-2,754,000 km2- Oqeani Atlantik
9.Deti Mesdhe- 2,510,000 km2 – Oqeani Atlantik
10.Deti i Gjirit të Guinesë-2,350,000 km2- Oqeani Atlantik

10 LUMENJTË MË TË GJATË NË BOTË

1.Lumi Nil -6,695 km ( Burimi : Jinja, Uganda Vendet:Burundi, Ruanda,Tanzania, Republika Demokratike e Kongos, Uganda, Etiopia, Sudani i Jugut,Sudani, Egjipti ; Derdhja: Deti Mesdhe)
2. Lumi Amazona -6,400 km( Burimi: Iquitios, Peru Vendet: Peru, Kolumbi , Brazil Derdhja : Oqeani Atlantik)
3. Lumi Jantze -6,300 km ( Burimi: Kodra Jari, Malet Tanggula provinca Yunan, Vendet: Kinë Derdhja: Deti i Kinës Lindore)
4.Lumi Misissipi – 5,971 km ( Burimi: Browers, Montana Vendet: Minesota, Wisconsin, Iowa, Illinois, Missuri, Kentaki, Tenessi,Arkansa, Misissipi,Luiziana , Derdhja: Gjiri i Meksikës)
5.Lumi Yenisei -5,539 km ( Burimi: Mungariagyingol , Mongoli Vendet: Mongoli, Rusi, Derdhja : Oqeani Arktik)
6.Lumi i Verdhë -5,464 m (Burimi: Malet Bayan Har, Ultësira Qinghai Tibet, Kinë Vendet: Provincat kineze të Qinghai, Sichuan, Gansu, Ningxia, Mongolia e brendshme, Shaanxi, Shanxi, Henan, dhe Shandong, Derdhja : Deti Bohai)
7.Lumi Ob-5,410 km ( Burimi: Malet Altay , Rusi Vendet : Mongoli, Kinë, Kazakistan, Rusi Derdhja: Deti i Karasë, Rusi)
8.Lumi Rio de La Plata-4,880 km ( Burimi: Punta Gorda, Uruguaj, Vendet :Brazil, Bolivi, Paraguaj,Uruguaj, Argjentinë Derdhja: Oqeani Atlantik)
9.Lumi Kongos- 4,700 km ( Burimi: Chambeshi , Zambia, Vendet: Republika Demokratike e Kongos, Republika e Afrikës Qëndrore, Angola, Republika e Kongos, Tanzania, Kameruni, Zambia, Burundi, Ruanda, Derdhja : Oqeani Atlantik

10.Lumi Amur-4,444km ( Burimi : Onon Shilka, Rusi-Kinë, Vendet; Rusi, Kinë, Mongoli , Derdhja: Baseni Nikolayevsk on Amus, Rusi)

10 LIQENET MË TË MËDHENJ NË BOTË NGA SIPËRFAQJA

1.Liqeni Kaspik: 371.000 km2 ( Vendet: Rusi, Kazakistan, Azerbjaxhan dhe Turkmenistan.Emërtohet edhe si Deti Kaspik)
2.Liqeni Superior : 82,1700 km2 ( Vendet : Kanada, SHBA( Minnesota, Ëisconsin, Michigan)
3.Liqeni Viktoria: 68,870 km2( Vendet: Tanzania,Uganda, Kenia)
4.Liqeni Huron : 59,600 km2 ( Vendet : SHBA( Michigan)
5.Liqeni Michigan : 58,000 km2 ( Vendet SHBA( Michigan, Indiana, Illinois, Ëisconsin)
6.Liqeni Tanganika:32,600 km2 ( Vendet : Tanzania, Burundi, Republika Demokratike e Kongos dhe Zanmbia)
7.Liqeni Bajkal: 31,500 km2 ( Vendet : Rusia)
8.Liqeni Ariut të Madh( Great Bear)-31,000 km2 ( Vendet :Kanada)
9.Liqeni Malaëi-29,500 km2 ( Vendet : Tanzania, Malaëi e Mozambiku)
10.Liqeni Skllavi i Madh( Great Slave)- 27,000 km2 ( Vendet : Kanada)

10 MALET MË TË LARTË NË BOTË

1.Mali Everest- 8,848 m ( Nepal/Rajoni Autonom i Tibetit-Kinë)
2.Mali Karakoram-8,611m ( Pakistan/Kinë)
3.Mali Kangchenjunga-8,586m( Nepal/Indi)
4.Mali Lohtse -8,516 m (Nepal/Rajoni Autonom i Tibetit-Kinë)
5.Mali Makalu-8,485 m(Nepal/Rajoni Autonom i Tibetit-Kinë)
6.Mali Cho OyU -8,188m (Nepal/Rajoni Autonom i Tibetit-Kinë)
7.Mali Dhaulagiri -8,167m( Nepal)
8.Mali Manaslu -8,163m (Nepal)
9.Mali Nanga Parbat- 8,126m ( Pakistan)
10.Mali Annaourna – 8,091m ( Pakistan)

10 SHKRETËTIRAT MË TË MËDHA NË BOTË

1.Shkretëtira Polare e Antarktidës- 14,200,000 km2
Lugina McMurdo Dry këtu është i vetmi vend në Tokë ku nuk është regjistruar asnjë shenjë jete)
2.Shkretëtira Polare e Arktikut-13,900,000 km2( Vendet: Rusi, Kanada, Groenlandë)
3.Shkretëtira e Saharasë : 9,100,000 km2 ( Vendet: Algjeri, Cad, Libi, Mali, Mauritani, Marok, Niger, Sahara Perëndimore, Sudan, Tunizi)
4.Shkretëtira e Arabisë-2,600,000 km2( Vendet: Arabi Saudite, Irak, Jordani, Jemen, Katar, Emiratet e Bashkuara Arabe( Abu Dhabi), Oman, Egjiipt, Izrael( shkretëtira e Negev)
5.Shkretëtira e Gobit-1,300,000 km2 ( Vendet:Kinë, Mongoli)
6.Shkretëtira e Patagonisë:673,000 km2( Vendet: Argjentinë, Kili)
7.Shkretëtira e Madhe e Viktorias : 647,497 km2( Vendet: Australi)
8.Shkretëtira e Kalaharit : 569, 797 km2 ( Vendet: Bostvana, Namibi, Afrikë e Jugut)
9.Shkretëtira e Sirisë(Badiyat ash Sham): 492,000 km2( Vendet: Siri, Jordani, Irak)
10.Shkretëtira e Basenit të Madh : 490,000 km2 ( Vendet: SHBA( Nevada, Utah, Kalifornia, Oregon,Idaho .Ëayming)

10 VENDET ME SIPËRFAQET MË TË MËDHA PYJORE NË BOTË

1.Rusia – 81,484,846 km2
2.Brazil- 29,157,000 km2
3.Kanadaja-34,697,580 km2
4.SHBA- 31,064,500 km2
5.Kina- 21,140,570 km2
6.Republika Demokratike e Kongos-15,195,520 km2
7.Australia- 12,536,700km2
8.Indonezia- 8,964,120km2
9.Peru-7,363,700km2
10.India-7,103,880 km2

10 PARQET NATYRORE MË TË MËDHA NË BOTË

1.Parku Natyror “ Monumenti Kombëtar Detar Papahānaumokuākea”– Sip: 1,510,000 km2( Vendet: SHBA( Hawai)
2.Parku Natyror “Groenlanda Veriore e Lindore” –Sip:972,000 km2 ( Vendet: Groenlanda)
3.Parku Natyror “Zona e Konservuar Ndërkufitare Kavango Zambezi”– Sip : 519,912 km2( Vendet: Zambia, Botswana, Namibia, Zimbabve dhe Angola)
4.Parku Natyror “ Zona e Mbrojtur e Ishujve Phoenix” – Sip: 408,250km2 (Vendet: Kiribati)
5.Parku Natyror “ Barriera e Madhe Koralore Detare” –Sip: 344,400 km2( Vendet: Australi)
6.Parku Natyror “ Rezerva Detare Galapagos– Sip: 133,000 km2( Vendet: Ekuador)
7.Parku Natyror “Parku i Madh Ndërkufitar Limpopo “- Sip : 100,000 km2( Vendet: Mozambik, Afrika e Jugut, Zimbave)
8.Parku Natyror “Parku Kombëtar Manu”- Sip : 11,800 km2 ( Vendet: Peru)
9.Parku Natyror “Kanioni i Madh i Arizonës –1,900 km2( Vendet: SHBA)
10.Parku Natyror : Parku Kombëtar i Corbettit –201 km2( Vendet: Indi-Uttarkahand)-

10 VENDET ME POPULLSINË MË TË RE NË BOTË

1.India – 356 milion ( Mosha 0-24 vjec)
2.Kina – 269 milion ( Mosha 0-24 vjec)
3.SHBA- 105 milion ( Mosha 0-24 vjec)
4.Bangladeshi- 77 milion( Mosha 0-24 vjec)
5.Brazili-76 milion( Mosha 0-24 vjec)
6.Kongo -62 milion( Mosha 0-24 vjec)
7.Egjipt- 54 milion( Mosha 0-24 vjec)
8.Meksika-53 milion( Mosha 0-24 vjec)
9. Tanzania-40 milion( Mosha 0-24 vjec)
10.Vietnami-35 milion( Mosha 0-24 vjec)

10 VENDET ME BURIMET NATYRORE MË TË MËDHA NË BOTË

1.Rusia – Vlera e burimeve : 75 trilion USD
2. SHBA- Vlera e burimeve : 45 trilion USD
3.Arabia Saudite- Vlera e burimeve – 35 trilion USD
4.Kanada – Vlera e burimeve – 33 trilion USD
5.Iran-Vlera e burimeve – 27 trilion USD
6.Kina – Vlera e burimeve- 23 trilion USD
7.Brazil- Vlera e burimeve – 21 trilion USD
8.Australia- Vlera e burimeve -19 trilion USD
9.Irak- Vlera e burimeve- 15 trilion USD
10. Venezuela- Vlera e burimeve-14 trilion USD

10 VENDET MË INOVATIVE NË BOTË( Global Innovation Index)

1.Zvicra- (Europë)
2.SHBA ( Amerika e Veriut)
3.Suedia( Europë)
4.Mbretëria e Bashkuar( Europë)
5.Hollanda( Europë)
6.Koreja e Jugut( Azi)
7.Singapori( Azi)
8.Gjermania (Europë)
9.Finlanda-( Europë)
10.Danimarka- ( Europë)

10 VENDET MË EKSPORTUESE NË BOTË

1.Kina – 3.6 trilion USD
2.SHBA- 2.1 trilion USD
3.Gjermani- 1.7 trilion USD
4.Hollandë-965 miliardë USD
5.Japonia- 746 miliardë USD
6.Koreja e Jugut-683 miliardë USD
7.Italia-656 miliardë USD
8.Belgjika- 632 miliardë USD
9.Francë- 617 miliardë USD
10.Hong Kong-609 miliardë USD

10 KOMPANITË MË TË MËDHA NË BOTË TË PRODHIMIT TË MIKROPROCESORËVE

1.TSMC – The Taiwan Semiconductor Manufacturing Company (TSMC),- Vendi: Hsinchu, Tajvan)
2.SEC – Samsung Electronic Company ( SEC) – Vendi: Suwho Koreja e Jugut)
3. UMC -United Microelectronics Corporation (UMC)- Vendi: Hsinchu,Tajvan)
4. GF – Global Foundries ( GF) – Vendi: SHBA( Malta, New York)
5.INTC – Intel Corporation – Vendi: SHBA( Santa Clara, Kaliforni)
6.QUALCOM- Qualcom – Vendi: SHBA ( San Diego , Kaliforni)
7.MIU Micron Technology Inc – Vendi SHBA( Boise , Idaho)
8.BROADCOM Inc – Broadincom Inc – Vendi: SHBA( San Jose, Kaliforni)
9.NVIDIA Corp – Nvidia Corporation- Vendi SHBA( Santa Clara, Kaliforni)
10.TEXAS INSTRUMENTS –Texas Instruments Inc- Vendi SHBA( Dallas, Teksas)